طراحی و اجرای یک برنامه پیشگیری از خودکشی مبتنی بر جامعه در نظام مراقبت های بهداشتی

چکیده

زمینه. مطابق نیازسنجی سلامت مرکز بهداشت شهرستان ملکان، خودکشی یک مشکل اولویت دار شناسایی شد. یک برنامه مبتنی بر جامعه برای پیشگیری از خودکشی در نظام مراقبت های بهداشتی اولیه طی سال های 94 الی 97 طراحی و اجرا شد.

روش کار. این مطالعه (تحقیق در نظام سلامت) با هدف تشریح مراحل توسعه این برنامه و ارزیابی اثربخشی و پیامدهای آن در کاهش میزان خودکشی و اقدام به خودکشی در هفت مرحله شامل 1) جستجو و گردآوری بالاترین سطح از شواهد در پیشگیری از خودکشی، 2) نظر خبرگان، 3) بهبود پوشش ثبت خودکشی، 4) انجام تحقیقات برای شناسایی عوامل خطر منطقه ای خودکشی، 5) پیگیری و مدیریت افراد اقدام کننده به خودکشی، 6) آموزش ارایه­دهندگان خدمات سلامت و 7) اجرای همایش های آموزشی و ارتقا آگاهی در نقاط پرخطر انجام شد. هدف نهایی مطالعه کاهش میزان خودکشی و اقدام به خودکشی به ترتیب 20 و 15 درصد تا پایان مطالعه بود. برای آنالیز داده­ها از رگرسیون لجستیک جهت برآورد نسبت شانس خام و تعدیل شده با فاصله اطمینان 95 درصد استفاده شد.

یافته ها. در مجموع 821 اقدام به خودکشی و 32 خودكشی شناسایی شد. حدود 70 درصد خودکشی­ها مرد بودند ولی اقدام به خودکشی در زنان شیوع بیشتری داشت (64 درصد). اکثر خودکشی­ها در بهار با 18 مورد (25/56 درصد) اتفاق افتاد در حالی که تابستان شایع ترین فصل برای اقدام به خودکشی با 288 مورد (28/35 درصد) گزارش شد. تقریبا 62 درصد خودکشی­ها از روش حلقه آویز استفاده کرده بودند و روش حلق آویز خطر مرگ ناشی از خودکشی را به طور معنی­داری افزایش داد. میزان بروز خودکشی و اقدام به خودکشی به ترتیب از 11/22 و 203 در 100 هزار نفر در سال 94 به 2/63 و 157 در سال 97 کاهش یافت. به همین ترتیب، نسبت اقدام به خودکشی های مجدد از 12 درصد در سال 94 به 6/7 درصد در سال 97 کاهش یافت.

نتیجه گیری. در پایان مطالعه، خودکشی، اقدام به خودکشی، و اقدام مجدد به ترتیب 75 ، 22 و 42 درصد کاهش یافتند.

پیامدهای عملی. چارچوب عملی به دست آمده از این مطالعه می تواند به عنوان پایه ای برای طراحی و توسعه برنامه های پیشگیری از خودکشی و تحقیقات آتی در جمعیت ایرانی استفاده شود. همچنین یافته های این مطالعه، مدل های مبتنی بر مداخله تک-عاملی در کاهش خودکشی را به چالش می کشد و لزوم در نظر گرفتن طیف گسترده ای از عوامل زمینه ای و اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی را هنگام طراحی برنامه های پیشگیری از خودکشی برجسته می کند.